OM legt omgang met procesafspraken vast in aanwijzing
Sinds een aantal jaar worden in sommige strafzaken afspraken gemaakt tussen het Openbaar Ministerie (OM) en de verdediging (de verdachte en zijn advocaat) over onder andere de strafeis en de wijze van procederen. Deze zogeheten procesafspraken kunnen ervoor zorgen dat de looptijd van een strafzaak in het belang van alle betrokkenen verkort wordt. De Hoge Raad gaf vorig jaar definitief groen licht voor deze werkwijze: het OM heeft de uitgangspunten voor het maken van procesafspraken nu vastgelegd in de Aanwijzing procesafspraken in strafzaken die vanaf 15 augustus 2023 in werking treedt.
Zaken sneller afdoen
Guus Schram, lid van het College van procureurs-generaal: 'Procesafspraken kunnen een belangrijk instrument zijn om zaken sneller af te doen. Ze zijn niet voor alle zaken geschikt, maar in sommige gevallen, als tussen OM en verdediging overeenstemming wordt bereikt over wat een passende afdoening zou zijn, kunnen zaken die zich ervoor lenen efficiënter worden behandeld. Slachtoffers, verdachten en de samenleving krijgen zo eerder duidelijkheid over de uitkomst van een zaak en straffen worden sneller tenuitvoergelegd.’
‘Wanneer er procesafspraken zijn gemaakt tussen het OM en de verdediging over belangrijke onderwerpen als de bewijsbaarheid en een passende straf, kan de rechtszitting worden toegespitst op de overgebleven geschilpunten. Als de officier van justitie en de verdediging tot een vergelijk komen, kunnen aanvullende, veelal tijdrovende onderzoekswensen achterwege blijven. Een onderdeel van de afspraken kan de hoogte van de strafeis zijn. Omdat je afspraken maakt met de verdediging zal die waarschijnlijk iets lager uitpakken dan in een strafzaak waarbij geen procesafspraken zijn gemaakt. Maar de eis moet vanzelfsprekend nog steeds in verhouding staan tot het gepleegde feit. Als een strafzaak zich al jaren voortsleept, krijgt een verdachte vaak strafkorting van de rechter vanwege de overschrijding van de redelijke termijn. De winst van het werken met procesafspraken zit dan ook voor alle betrokkenen in een snellere en efficiëntere rechtsgang waarbij eerder duidelijkheid ontstaat over de uitkomst van een zaak.’
Rechter houdt het laatste woord
In de afweging om over te gaan tot procesafspraken heeft de officier van justitie nadrukkelijk oog voor de belangen van eventuele slachtoffers en de maatschappij als geheel. Ook vindt op meerdere momenten interne toetsing plaats, en wordt de werkwijze doorlopend geëvalueerd. De verdachte moet natuurlijk altijd, op basis van duidelijke informatie en terwijl hij zich bewust is van de rechtsgevolgen, instemmen met de gemaakte afspraken. Dit betekent dat rechtsbijstand verplicht is bij de totstandkoming van procesafspraken en dat de rechter zal toetsen of de verdachte weloverwogen tot zijn beslissing is gekomen.
Erkenning van schuld is uitdrukkelijk geen vereiste voor het maken van procesafspraken. Er is dus geen sprake van plea bargaining (strafkorting in ruil voor een bekentenis). Er volgt in iedere zaak uiteindelijk een onafhankelijk rechterlijk oordeel dat resulteert in een vonnis. De rechtbank is niet gebonden aan de afspraken die het OM en de verdediging maken, en blijft verantwoordelijk voor de vaststelling van de feiten, de volledigheid van het onderzoek en voor de uiteindelijke strafoplegging.
Onderscheid met kroongetuigenregeling
Procesafspraken zijn nadrukkelijk niet hetzelfde als afspraken met een verdachte die bereid is een getuigenverklaring af te leggen in de strafzaak tegen een andere verdachte, in ruil voor de toezegging dat bij vervolging in zijn eigen strafzaak een lagere straf zal worden geëist. Voor dergelijke afspraken bestaat een specifieke wettelijke regeling, de kroongetuigenregeling.
Benieuwd wat voor zaken nu precies in aanmerking kunnen komen voor procesafspraken, en hoe dat in de praktijk gaat? Lees dan dit artikel uit het OM-blad Opportuun (editie maart 2022), of zie dit persbericht over een zaak waarin onlangs procesafspraken werden gemaakt.