Tijdlijn: belangrijke stappen in onderzoek en rechtszaak

Op 17 juli 2014 stort in het oosten van Oekraïne vlucht MH17 van Malaysia Airlines neer. Het vliegtuig was op weg van Amsterdam naar Kuala Lumpur. Aan boord waren 283 passagiers en 15 bemanningsleden. Onder de passagiers waren 196 Nederlanders. Alle 298 inzittenden kwamen bij de ramp om het leven.

Om de feiten rondom de ramp met MH17 vast te stellen, de verantwoordelijken voor de crash te identificeren en strafrechtelijk bewijs te verzamelen is een internationaal team opgericht. Dit heet een Joint Investigation Team (JIT).

In het JIT werken landen samen die getroffen zijn door de vliegramp: Nederland, Australië, Maleisië en België. Ook Oekraïne, waar de crash plaatsvond, is volwaardig lid van het JIT. Nederland coördineert het internationaal strafrechtelijk onderzoek.

De ontploffing van een raketkop veroorzaakte de crash van vlucht MH17. Die raketkop werd afgevuurd door een BUK-raketsysteem vanuit het oostelijk deel van Oekraïne. Dit blijkt uit het onderzoeksrapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) naar de oorzaak van de vliegramp MH17.

Het Joint Investigation Team (JIT) is ervan overtuigd onomstotelijk bewijs in handen te hebben om te kunnen vaststellen dat vlucht MH17 is neergeschoten door een BUK-raket uit de 9M38-serie. Ook de afvuurlocatie kan bewezen worden, volgens het  JIT. Het gaat om een landbouwveld bij Pervomaiskyi, dat op dat moment in handen was van separatisten.

De vervolging van verdachten voor het neerhalen van vlucht MH17 vindt in Nederland plaats volgens Nederlandse wet. Dat hebben de JIT-landen (Australië, België, Maleisië, Oekraïne en Nederland) gezamenlijk besloten. Nederland sloot op 7 juli 2017 een verdrag met Oekraïne voor de overdracht van strafvervolging. Dit maakt het mogelijk om de daders te vervolgen voor alle slachtoffers en niet alleen voor de Nederlandse slachtoffers.

De Russische Federatie sprak in de VN-Veiligheidsraad eerder een veto uit tegen de oprichting van een VN-tribunaal om de verantwoordelijken voor de vliegramp te berechten. De JIT-landen hebben vervolgens andere mogelijkheden onderzocht voor vervolging en berechting. Zij concludeerden dat de rechtszaak het beste in Nederland kan worden gehouden.

Het Joint Investigation Team (JIT) is ervan overtuigd dat de BUK TELAR die gebruikt is om MH17 neer te halen, afkomstig is van de 53ste Anti Aircraft Missile brigade. De 53e brigade is een eenheid van de Russische krijgsmacht uit Koersk in de Russische Federatie. Het JIT trekt deze conclusie op basis van uitgebreid vergelijkend strafrechtelijk onderzoek.

Nederland heeft, samen met Australië, Rusland aansprakelijk gesteld voor zijn aandeel in het neerhalen van vlucht MH17. De aansprakelijkheidsstelling vindt plaats op basis van het internationaal recht. Het loopt parallel aan het strafrechtelijk onderzoek en de rechtszaak over MH17. Ook nabestaanden hebben procedures aangespannen tegen Rusland vanwege de betrokkenheid bij de MH17-vliegramp.

Het Openbaar Ministerie gaat vier verdachten vervolgen voor het neerhalen van vlucht MH17:

• Igor Vsevolodovich GIRKIN (17-12-1970), Russische nationaliteit
• Sergey Nikolayevich DUBINSKIY (09 -08- 1962), Russische nationaliteit
• Oleg Yuldashevich PULATOV (24-07-1966), Russische nationaliteit
• Leonid Volodymyrovych KHARCHENKO (10-01-1972), Oekraïense nationaliteit

Zij worden verdacht van nauwe samenwerking om de BUK-raket te verkrijgen en in stelling te brengen op de afvuurlocatie met als doel een vliegtuig neer te schieten.

Het Openbaar Ministerie heeft de verdachten een oproep gestuurd om op 9 maart 2020 voor de rechtbank te verschijnen: een dagvaarding. In de dagvaarding staat ook waarvan het Openbaar Ministerie de verdachten beschuldigt. Dat heet de tenlastelegging.

De eerste zittingsdag van de rechtbank Den Haag was vooral bedoeld om te bekijken of procedures goed gevolgd zijn, of er verdachten zijn verschenen en of de verdediging of het Openbaar Ministerie wensen heeft. 

Geen van de vier verdachten is verschenen. Eén van hen, Oleg Yuldashevich Pulatov, laat zich vertegenwoordigen door twee advocaten. De rechtbank heeft vastgesteld dat de andere drie verdachten op de hoogte zijn van de start van het proces en er zelf voor gekozen hebben om niet te komen, en ook geen advocaat te sturen. Hun zaak wordt bij verstek behandeld.

De officier van justitie heeft de tenlastelegging van de vier verdachten voorgedragen. Daarbij zijn ook de namen van de 298 slachtoffers voorgelezen. In het openingswoord heeft het OM een toelichting gegeven op het dossier: de context van het strafproces, de keuzes in de vervolging en de positie van het OM ten opzichte van de verdachten, de getuigen en de nabestaanden.
Naast het OM heeft ook de verdediging gesproken en het rechtsbijstandsteam van  de nabestaanden.

De officieren van justitie hebben een toelichting gegeven op de stand van zaken van het onderzoek. Ook hebben zij verteld hoe zij het vervolg van dit proces voor zich zien. 

Ook het rechtsbijstandsteam van de nabestaanden diende wensen in. De advocaten van de heer Pulatov hebben nog geen standpunt ingenomen over de onderzoekswensen. Daarvoor kennen zij het dossier nog onvoldoende.

Deze zitting vond plaats zonder publiek en pers, maar was te volgen via de livestream. De rechtbank heeft beslissingen genomen over de onderzoekswensen van het OM. Ook reageerde de rechtbank op de verzoeken van de verdediging en het rechtsbijstandsteam  van de  nabestaanden. De zitting werd geschorst tot 8 juni 2020 om 10 uur.

Zie ook: Nieuwsbericht van de rechtbank Den Haag over de zittingsdag van 23 maart 2020

Het OM heeft een uitgebreide toelichting gegeven op het strafrechtelijk onderzoek in de MH17-zaak. De officieren van justitie vertelden welke onderzoeken zijn uitgevoerd en hoe deze zijn verlopen. Met deze toelichting op het omvangrijke dossier wil het OM:

1) de rechtbank en de verdediging in staat stellen een oordeel te geven over de vraag of het onderzoek volledig is geweest en of de zaak klaar is om inhoudelijk behandeld te worden.

2) publiekelijk verantwoording afleggen over het onderzoek tot nu toe en de daarin gemaakte keuzes.

Er zijn nog geen conclusies gepresenteerd. Dat gebeurt later, tijdens de inhoudelijke behandeling van de zaak. Het OM heeft de rechtbank gevraagd dit zittingsblok beslissingen te nemen over de planning en de vorm van de inhoudelijke behandeling.

Zie ook:

• Nieuwsbericht van de rechtbank Den Haag over de zittingsdag  van 10 juni 2020
• Resumé van de rechtbank Den Haag van de dagen 22 en 23 juni 2020

Op 26 juni heeft het OM gereageerd op de verzoeken van de verdediging. 

Op 3 juli heeft de rechtbank beslissingen genomen over de onderzoekswensen van het OM. Ook reageerde de rechtbank op de verzoeken van de verdediging en het rechtsbijstandsteam van de nabestaanden. Lees de tussenuitspraak van de rechtbank.

Reactie van het OM op de toelichting van het Rechtsbijstandsteam.

Het OM geeft een reactie op de onderzoekswensen van de verdediging.

De rechtbank heeft op 25 november 2020 een tussenuitspraak gedaan, waarmee officieel een einde komt aan de regiefase van het MH17-proces. In de tussenuitspraak heeft de rechtbank beslissingen genomen op alle onderzoekswensen die door de verdediging, het rechtsbijstandsteam van de nabestaanden en het Openbaar Ministerie bij eerdere zittingen zijn ingediend. Voor eventuele latere onderzoekswensen gelden zeer strikte vereisten, die strenger zijn dan in de regiefase het geval was, zo bepaalt de rechtbank.

Eind 2020 heeft de rechtbank Den Haag de zaak verwezen naar de rechter-commissaris om nader onderzoek uit te voeren. Op 1 februari 2021 is besproken wat de stand van zaken is in de uitvoering van dat onderzoek. Ook heeft het OM een reactie gegeven op de nieuwe verzoeken van de verdediging.

Nu de regiefase is afgerond vinden op diverse data voortgangszittingen plaats totdat de inhoudelijke behandeling start. Op 15 en 16 april is de voortgang van het onderzoek door de rechter-commissaris besproken. Ook heeft het OM een reactie gegeven op de meest recente verzoeken van de verdediging.

De rechtbank beslist over de aanvullende onderzoekswensen die de verdediging op 15 april heeft ingediend. Onder meer wordt besloten of de vorderingen tot schadevergoeding van de nabestaanden in deze zaak in behandeling kunnen worden genomen.

Op deze zitting is besproken welke vliegtuigonderdelen de verschillende procespartijen willen laten inspecteren door de rechtbank, tijdens de schouw op 26 mei in Gilze-Rijen. Er is een schouwagenda opgesteld.

Op 26 mei heeft er een schouw plaatsgevonden waarin de rechters de reconstructie van het MH17-toestel in Gilze-Rijen bezochten. De rechtbank vond het noodzakelijk om zelf het schadebeeld aan het vliegtuig te bekijken. De schouw was via een livestream te volgen en er waren journalisten aanwezig.

Op 7 juni is de inhoudelijk behandeling van het strafproces MH17 van start gegaan. Op deze eerste dag is onder meer gesproken over de stand van zaken van het onderzoek bij de rechter-commissaris en is kort teruggeblikt op de schouw. Ook heeft de rechtbank een inleiding gegeven op de bespreking van het dossier de komende dagen.

Op 8, 9 en 10 juni 2021 heeft de rechtbank op hoofdlijnen de stukken uit het dossier besproken die gaan over deze vragen: 

1. Is vlucht MH17 neergeschoten met een BUK- raket?
2. Is een BUK-raket afgevuurd vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi?
3. Hebben de(ze) verdachten daarbij een rol gehad?

Op 17 juni 2021 hebben de officieren van justitie stukken uit het MH17-dossier besproken die het OM relevant vindt voor de beslissingen die de rechtbank nog moet nemen. De aanvullingen die het OM op deze zittingsdag heeft besproken, zien op vraag 2 (de afvuurlocatie) en vraag 3 (de rollen van de verdachten). 

Op 24 juni 2021 heeft het OM gereageerd op de onderzoekswensen die de verdediging die dag op zitting heeft gedaan en eerder op de zittingen van 21 mei en 7 juni. 

In het zittingsblok van 6 tot en met 24 september 2021 kunnen de nabestaanden van de omgekomen 298 inzittenden van vlucht MH17 hun spreekrecht uitoefenen.