‘Alleen meer straffen is geen oplossing voor een maatschappelijk probleem’
‘Wie niet meedoet, heeft geen werk’. Het is een jaar nadat NRC ‘het mestcomplot’ publiceerde. Uit het onderzoek van de krant bleek dat boeren, transporteurs, mestverwerkers en handelaars in Brabant en Limburg op grote schaal frauderen met mest. Het OM herkent dat beeld. LNV publiceerde vorige maand een nieuwe handhavingsstrategie om de problemen in de sector aan te pakken. Er zijn afgelopen jaar stappen gezet om de naleving in de sector te verbeteren, maar volgens het OM gaan de plannen niet ver genoeg: “Je kan de dweil verbeteren maar dat lost het probleem niet op als de kraan open staat”.
Het OM doet tussen de 150 en 200 strafzaken ‘met mest’ per jaar. Door het mestoverschot zijn de financiële belangen groot en is de fraudedruk hoog. Nederland heeft een intensieve veehouderij met een hoge mestproductie. In Nederland is te weinig grond waar mest gebruikt mag worden zonder schadelijke milieu effecten. Om het grond- en oppervlaktewater en de bodem- en luchtkwaliteit te beschermen en verder te verbeteren, zijn er (Europese) regels voor de productie van dierlijke mest, het gebruik van en de verhandeling van dierlijke mest, kunstmest en overige meststoffen. Zo is elke veehouder, de mestproducent, wettelijk verplicht een mestoverschot op een verantwoorde wijze af te zetten. Hier zijn flinke kosten aan verbonden. Om de kosten te drukken komt het voor dat mest op illegale wijze wordt afgezet of illegaal op het eigen bedrijf wordt aangewend. Met de fraude met mest is veel geld te verdienen.
Vier vormen van fraude
Het OM ziet bij het doen van strafrechtelijke onderzoeken vier vormen van niet naleving in de mest- en fosfaatsector.
De eerste is fraude met de aan- en afvoer van mest en drijfmest. Dit is de vorm van fraude die NRC vorig jaar beschreef in het mestcomplot. Uit onderzoeken blijkt dat er wordt gefraudeerd met het ophalen, transporteren, afleveren, bemonsteren, wegen en verantwoorden van mest. Het doel hiervan is de mestafzetkosten te drukken. Worden meer (dierlijke)meststoffen op landbouwgrond gebruikt dan toegestaan, dan wordt daarover (indien dit wordt geconstateerd) een bestuurlijke boete geheven door de RVO. Daarnaast worden meststromen bewust versluierd om bestuurlijke boetes van de RVO en de NVWA te ontlopen. Er lopen diverse strafrechtelijke onderzoeken. Het OM doet bijvoorbeeld onderzoek naar een mestintermediair uit Noord Brabant. De Politie nam afgelopen jaar 40 voertuigen in beslag bij een andere mesthandelaar. Het OM is voornemens om de handelaar te dagvaarden. De kern van de verwijten is overtreding meststoffenwet plus valsheid in geschrift. Afgelopen jaar eiste het OM dat een mesttransporteur meer dan een ton betaalt aan de staat.
De tweede vorm is fraude met Covergisting. Dit is een proces waarbij mest en andere organische stoffen worden vergist ter opwekking van energie. Het digestaat uit dit proces wordt opnieuw gebruikt als mest. Deze in hoge mate gesubsidieerde branche kent ruim 400 bedrijven. De regels zijn complex en moeilijk handhaafbaar. Er is een verontrustend hoog niveau van non-compliance zichtbaar. het OM legde afgelopen jaar voor circa 14 miljoen beslag bij een organisatie die verdacht wordt van fraude met een biovergister. Het OM eiste boetes tot 100.000 euro voor het laten ontsnappen van een explosief gas uit een andere biovergister in brabant. Tegen de directeur van een recyclingbedrijf uit midden Nederland eiste het OM een gevangenisstraf van 18 maanden. Een andere directeur van een vergistingsinstallatie in Brabant hoorde ook een jaar gevangenisstraf tegen zich eisen.
De derde vorm van fraude is in de melkveesector. Deze verschijningsvorm is de rond 25 januari 2018 in het nieuws gekomen ‘meerlingfraude’. Dat is onjuiste registratie van kalveren ter ontduiking van het fosfaatrechtenstelsel. Het OM krijgt tientallen proces verbalen aangeleverd.
Dan is er ook nog Fraude met dierrechten. Simpel gezegd: meer koeien, varkens of kippen houden dan volgens de betreffende wet in verband met de fosfaatproductie is toegestaan. Het OM doet jaarlijks tientallen zaken en zetten hierbij ook in op ontnemingsvorderingen die fors kunnen zijn. Verkrijging van dierrechten is dure grap. Dat maakt frauderen hiermee al snel een lucratieve business. Zoals bijvoorbeeld een pluimveehouder die meer dan een ton moet betalen aan de staat omdat hij 2014 en 2015 zo’n 60.000 kippen had zonder pluimveerechten. De hoogte van boetes varieert van een duizend euro tot tienduizenden euro’s. Zoals bijvoorbeeld een varkenshouder die een boete van 30.000 euro moet betalen. Ook worden werkstraffen en beperkte gevangenisstraffen opgelegd. Er is op 21 november 2018 een MK in de rechtbank Den Bosch met diverse van dit soort zaken en ontnemingen.
Fraude maatschappelijk probleem
Milieucriminaliteit is ernstige en zeer ondermijnende criminaliteit. Het gaat om met vals spel geld verdienen ten koste van mens en milieu. Fraude met mest is schadelijk voor mens en milieu en het is een maatschappelijk probleem. Er is een rol voor het strafrecht en opsporingsdiensten en het Openbaar Ministerie pakken die rol. „We zijn actief op het gebied van mestfraude, maar dat waren we al.” Zegt landelijk coördinerend officier van justitie Rob de Rijck. Er lopen vele tientallen strafrechtelijke onderzoeken naar mestfraude en covergisters, waaronder grote complexe onderzoeken naar intermediairs en facilitators. De overige zaken zien vooral op overtreding meststoffenwet/ besluit gebruik meststoffen. “Die zaken blijven we zeker doen”. Daarnaast geven we aan de branche, Europese Unie en aan betrokken ministeries terug wat we zien bij het doen van onderzoek, opdat zij eventueel maatregelen kunnen nemen om toekomstige fraude moeilijker te maken door het opwerpen van drempels en barrieres. Een voorbeeld van een recent genomen preventieve maatregel, is om elk mesttransport door erkend externe instelling te laten bemonsteren.
De oplossing voor de niet-naleving kan niet alleen komen van handhaving stelt de Rijck: “Als probleem aan de voorkant niet wordt aangepakt en het enorme mestoverschot blijft, dan zal er altijd fraude blijven en is het dweilen met kraan open. Wil je dat fraude afneemt zal de kraan ook aan de voorkant dicht gedraaid moeten worden.” In de handhavingsstrategie die is opgesteld door LNV ligt veel nadruk op repressie: “Je kan de dweil groter maken, maar zolang de kraan open staat wordt het probleem niet opgelost”.